“İLKOKUL ÖĞRENCİLERİNDE AKRAN ZORBALIĞI”

      Fatih KOCAOĞLU                                                                        Gamze EFE

Okul Psikolojik Danışmanı                                                        Okul Psikolojik Danışmanı

Okullarımızda yapılan eğitim-öğretim faaliyetleri bütününde öğrencilere yönelik istendik davranışların kazandırılması amaçlanmaktadır. Fakat bazen çeşitli değişkenlerden kaynaklı olmak üzere istenmedik durumlar görülebilmekte ve bu eğitim-öğretim faaliyetlerinin tüm öğrencilere ulaşmasına ve kazandırılmasına engel olabilmektedir. Bu durumlardan bir tanesi de öğrenciler arasında gözlenen akran zorbalığıdır.

Akran zorbalığı bir kişinin, bir grup veya yine bir kişi tarafından bir defaya mahsus olmamak üzere sürekli ve tekrarlanan bir şekilde fiziksel, duygusal ve sözel şiddete maruz kalmasıdır. Akran zorbalığının gerçekleştiği durumlarda zorbalığı yapan ve zorbalığa maruz kalan çocuk arasında güç eşitsizliği bulunmakta ve zorbalıkta bulunulan davranışların kasten olduğu gözlenmektedir1. Akran zorbalığı okullarda çeşitli şekillerde karşımıza çıkmaktadır. Zorbalığı yapan öğrenci veya öğrenci grubu kendisinden daha zayıf ve güçsüz olan öğrenciye yönelik tekrarlı olarak fiziksel şiddet, lakap takma, alay etme, küfretme, aşağılama, oyuna ve arkadaş grubuna almama, dışlama gibi davranışlarda bulunmaktadır.

Akran zorbalığıyla ilgili yapılan en kapsamlı çalışmalardan birinde kırk farklı ülkede 200 bin öğrenci ile yapılan araştırmada; %10,7’sinin akran zorbalığına uğradığı, %12,6’sının zorbalıkta bulundukları, %3,6’sının ise hem zorbalıkta bulundukları hem de zorbalığa maruz kaldıkları belirlenmiştir2,3.  Yapılan araştırmalara bakıldığında erkek öğrenciler kız öğrencilere göre hem daha fazla zorbaca davranışlarda bulunmakta hem de daha fazla zorbalığa maruz kalmakta4.  Herhangi bir engeli veya özrü bulunan, dış görünüşünde farklılığı olan, diğerlerine göre boyu daha kısa veya daha uzun olan öğrenciler daha fazla zorba davranışlara maruz kalmaktadırlar.

Akran zorbalığına maruz kalan öğrencilerde özgüven eksikliği, içe kapanma, okula gelmek istememe, okul terki gibi davranışlar gözlenebilmektedir. Üneri (2011)’göre zorba davranışlar çocuk üzerinde travmatik etkiler yaratabilmekte ve bu etkiler kalıcı hale gelebilmekte. Çocuğun zihinsel, sosyal ve akademik gelişimini olumsuz etkilemekte. Bu sebeple öğrenci, aile ve öğretmenlere yönelik verilecek akran zorbalığı eğitimleri önem taşımaktadır. Çünkü özellikle ilkokul döneminde çocuklar zorba davranışların farkında olmayabilmekte. Zorba davranışlara maruz kaldıklarında nasıl tepki vermeleri gerektiğini, nasıl yardım alabileceklerini öğrenmeleri gerekmektedir. Bazı zorba davranışlarda bulunan öğrenciler ise bu durumun yanlışlığının ve etkilerinin bu dönemde farkında olamamakta. Ailelerin ise çocuklarının bu tür davranışlara maruz kaldıklarını fark edebilmeleri için bilinçlendirilmeleri gerekmektedir.

Akran zorbalığı ile ilgili okul yönetimi, rehberlik servisi, öğretmenler ve veliler ile iş birliği içerisinde çalışılması gerekmektedir. Rehberlik servisi tarafından akran zorbalığına maruz kalan öğrencilerin belirlenmesi için “yaşam pencerem, okul-sınıf risk haritası” gibi envanterler etkili bir şekilde kullanılmalıdır. Öğretmenler bu konudaki gözlemlerini ivedilikle rehberlik servisi ve veliler ile paylaşmalıdır. Öğrenciler zorbalığa maruz kaldıklarında kendilerini güvende hissedebilecekleri bir ortamın içerisinde aile bireyleri ve öğretmenleri tarafından dinlenebileceklerini, yardım alabileceklerini bilmelidirler. Yine aynı şekilde öğrenciler okul içerisinde gerçekleşecek zorbaca davranışlara okul yönetimi ve öğretmenlerce tolerans gösterilmeyeceğini bilmeliler.

Akran zorbalığına yönelik öğrencilere verilecek akran zorbalığı eğitimlerinin yanı sıra arkadaşlık becerileri, iletişim becerileri, empatik yaklaşım, atılganlık eğitimi, çatışma çözme, hayır diyebilme gibi becerilerin kazandırılması, bu konularda farkındalıklarının artırılması da akran zorbalığını azaltmada etkili olacaktır. Bu farkındalıkların artmasıyla birlikte öğrenciler hem zorbaca davranışlara maruz kaldıklarında hem de şahit olduklarında ne yapmaları gerektiğini özümseyebileceklerdir. Aynı zamanda bu becerilerin kazandırıldığı öğrencilerden zorbaca davranışlar daha az beklenmektedir. Bunların yanı sıra zorbaca davranışlarda bulunan ve maruz kalan öğrencilere sınıf veya okul içerisinde çeşitli sorumluluklar verilerek olumlu davranışların geliştirilmesi için ortam hazırlanabilir. Anne-babaların aile içerisinde birbirleriyle olan sözlü ve sözsüz iletişimlerine, ilişkilerine özen göstermeleri de oldukça önemlidir. Nitekim çocuğa yönelik olumsuz rol model olmak da zorbalığı tetikleyebilecektir.

KAYNAKÇA

1.      Özkan, Y., & Çifci, E. G. (2010). Düşük sosyo-ekonomik düzeydeki ilköğretim okullarında akran zorbalığı. İlköğretim Online, 9(2).

2.      Craig W, Harel-Fisch Y, Fogel-Grinvald H, Dostaler S, Hetland J, Simons-Morton B, Molcho M, de Mato MG, Overpeck M, Due P, Pickett W, HBSC Violence & Injuries Prevention Focus Group, HBSC Bullying Writing Group. A cross-national profile of bullying and victimization among adolescents in 40 countries. Int J Public Health 2009; 54: 216-224.

3.      Üneri, Ö. S. (2011). Çocuklarda Akran Zorbalığı. Düşünen Adam, 24(4), 352.

4.      Çankaya, İ. (2011). İlköğretimde akran zorbalığı. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 24(1), 81-92.